Nederland telt honderden kolken. Bijzondere elementen in ons karakteristieke rivieren- en kustlandschap. Iedereen ziet ze weleens tijdens een fiets- of wandeltocht. Het zijn natuur- en landschapspareltjes die een kijkje waard zijn. In Kamperveen zijn mede dankzij SBNL Natuurfonds twee kolken verlost van gele plomp, zodat het water weer kan schitteren.

Waarom kronkelt een dijk?

Het heeft alles te maken met de oerkracht van het water. Bij stormen en hoog water beuken rivieren en zee soms dwars door de dijken heen. Waar de dijken het begaven ontstonden door het krachtige water metersdiepe kolken. Als het water zich terugtrok, werden om de kolken weer nieuwe dijken gelegd. Daar zijn de slingerende dijken aan te danken. Het ontstaan van de kolken loopt synchroon met het ontstaan van waterschappen in de middeleeuwen rond 1250. Zij begonnen met het aanleggen van dijken. Voor die tijd hadden rivieren en zee vrij spel.

Moedeloze mensen

De IJsseldelta bij Kampen telt tientallen kolken. Ze hebben speciale aandacht van de Stichting Particuliere Landschapsdiensten IJsseldelta (SPLIJ) om ze te behouden en in ere te herstellen. ‘Voor veel mensen is een kolk niet meer dan een waterplas, maar het verhaal erachter is indrukwekkend en moet verteld worden’, vindt projectleider Jan-Olaf Tjabringa. Hem spreekt vooral de enorme kracht van het water aan, maar ook de mens, die elke keer met de schop weer probeerde om de gaten in de dijk te dichten. ‘Ze zullen er moedeloos van zijn geworden, als je ziet hoe vaak er dijkdoorbraken waren.’

De wortels van de gele plomp liggen uit te drogen op de oever

Schoonheid en bedreiging

Een kolk heeft zijn eigen natuurlijke schoonheid. De planten zowel in als rondom het water zorgen voor schuil- en broedplekken voor dieren en vogels. Zo nestelt in de IJsseldelta de zwarte stern, een bedreigde rode lijstsoort. Maar de planten kunnen ook een bedreiging vormen voor de kolk. De gele plomp uit de waterleliefamilie is er zo eentje. Met zijn grote donkergroene bladeren die rusten op het water en daartussen de bollige gele bloemen is het een prachtig gezicht. Maar o wee als de wortels gaan woekeren. Dan verstikt uiteindelijk alles en groeit de metersdiepe kolk dicht.

Hydraulische harkboot

Dat hebben Christine van der Scheer en Wim van Werven aan de Hogeweg in Kamperveen ook gemerkt. Hun kolken – een kleine van 1200 m2 en een grote van 3.100 m2 – raakten volledig in de greep van de gele plomp. Er moest een speciale hydraulische harkboot aan te pas komen om de wortels te verwijderen. De wortelstokken bleken in meerdere etages te groeien: vanaf een meter tot ruim 2,5 meter diep.

De harkboot aan het werk

Kostbare operatie

Het was een kostbare operatie. Reden voor de kolkbezitters om bij de SPLIJ in Kampen aan te kloppen. Op haar beurt deed SPLIJ een beroep op SBNL Natuurfonds. SLBO (Stichting landschap Behoud Overijssel) stelde via SBNL Natuurfonds een bedrag van 5.000 euro beschikbaar. SPLIJ een vergelijkbaar bedrag en de eigenaren zelf circa 1.700 euro. ‘Zij hebben dat geld ervoor over. Ze zien de waarde in van de kolken net als SBNL Natuurfonds’, complimenteert Jan-Olaf Tjabringa, die plannen heeft om binnenkort nog drie andere kolken aan te pakken.

Vergoedingen

Geld is daarbij steeds een lastig punt. Merkwaardig genoeg kunnen kolken (nog) niet putten uit de gelden voor agrarisch natuurbeheer. ‘Dat zou wel moeten’, vindt de projectleider. Wel zijn er kleine vergoedingen voor het beheer via de groenblauwe diensten in Overijssel. ‘Maar dat is niet meer dan een maatschappelijk schouderklopje. We vinden kolken allemaal mooi voor het landschap. Dan moeten we ook zorgen, dat we ze kwalitatief goed houden.’ Volgend jaar wil de SPLIJ de schijnwerper op de kolken zetten tijdens de herdenking van de regionale watersnood in 1825.

Tekst: Hans Siemes | Foto’s: Wim van Werven, Jan-Olaf Tjabringa